European Ribbon

📖  Intro

Wiele starych kościołów w Rzymie na przestrzeni lat przechodziło liczne przebudowy. W rezultacie ich dzisiejszy wygląd często odbiega od projektów ich autorów. Opinie na temat tego, czy zyskały one na tych zmianach, są podzielone. Nie zmieniało to faktu, że wielu artystów chciało zostawić po sobie trwały ślad, niezależnie od tego z jakim etapem prac przychodziło im się zmierzyć.

Kościół Santa Maria sopra Minerva wyróżnia się na tle innych. Jest jedynym gotyckim kościołem w Rzymie, który zachował swój pierwotny kształt. Jednak i tu rodzi się pytanie: czym tak naprawdę jest „oryginał,” skoro i ten kościół powstał na miejscu starszej świątyni? Rzymskie zagwozdki potrafią naprawdę zafascynować, prawda?

Nazwa z błędnym rodowodem, która przetrwała wieki

Nazwa bazyliki Santa Maria sopra Minerva nawiązuje do rzymskiej bogini Minerwy, symbolu mądrości i sprawiedliwości. Minerwa była także boginią wojny, choć nie opartej na przemocy, lecz na strategii. Rzymianie utożsamiali ją z grecką boginią Ateną, a nie z wojowniczym Marsem. Była istotną postacią w starożytnym Rzymie i wraz z Jowiszem, królem bogów, oraz Junoną, jego żoną, tworzyła tzw. Triadę kapitolińską. To właśnie im dedykowane były świątynie w ważnych miejscach Rzymu i całych Włoch.

Początkowo sądzono, że także w miejscu dzisiejszej bazyliki Minervy stała właśnie świątynia poświęcona tej bogini. Co więcej, jej nazwę błędnie przeniesiono na późniejszą chrześcijańską świątynię. Dopiero kolejne badania dowiodły, że wcześniejsza budowla była zadedykowana egipskiej bogini Izydzie. Zbudował ją około 50 r. p.n.e. Gnejusz Pompejusz, lecz najprawdopodobniej spłonęła ona podczas wielkiego pożaru Rzymu w I w. n.e. Ruiny budowli stały w tym miejscu, aż do VIII wieku, do czasu, gdy papież Zachariasz dokonał ich chrystianizacji.

Nowy rozdział w dziejach kościoła zaczął się w 1275 roku, gdy przejęli go Dominikanie, zakładając przy nim swój klasztor. Oba budynki tworzyły razem kompleks nazywany „wyspą mądrości”. Około 1280 roku Dominikanie rozpoczęli budowę obecnego kościoła, wzorując się na florenckiej Santa Maria Novella. Budowa trwała do 1453 roku, a fasadę ukończono dopiero w 1725 roku.

Konklawe i Rzymska Inkwizycja

Kościół Santa Maria sopra Minerva to ważny kościół w dziejach Rzymu. W 1431 roku, po śmierci papieża Marcina V pochodzącego z potężnego rodu Colonna, w Rzymie zawrzało. W mieście wybuchły zamieszki. Ponieważ plac przed Minerwą, dzięki swojemu układowi ulic i budynków, łatwo można było zabezpieczyć i ufortyfikować, zebrało się w nim konklawe. Kardynałowie zamknięci w zakrystii kościoła wybrali nowego papieża, Gabriela Condulmaro, który przyjął imię Eugeniusza IV. Kolejne konklawe, nadal w niespokojnym Rzymie, również miało miejsce w Minerwie, w 1447 roku.

W 1566 roku kościół zyskał rangę bazyliki mniejszej, nadaną przez papieża Piusa V, który był pierwszym kardynałem tytularnym związanym z Minerwą.

14 września 1628 roku, na mocy dekretu papieskiego, klasztor przy Minerwie stał się siedzibą Kongregacji Świętego Oficjum. Trybunał inkwizycji powołał papież Paweł III w 1542 roku, aby zahamować rozprzestrzenianie się luteranizmu we Włoszech. Kongregacja Inkwizycji nie miała bezpośrednich powiązań z wcześniejszymi średniowiecznymi inkwizycjami, ani z hiszpańską inkwizycją ustanowioną przez Ferdynanda i Izabelę. Jej zadaniem było przeprowadzanie dochodzeń w sprawach podejrzeń o herezję, a jeśli były one zasadne – prowadzenie procesów i wydawanie wyroków.

Właśnie w jednej z sal dominikańskiego klasztoru przy Minerwie, 22 czerwca 1633 roku, Galileusz, oskarżony o herezję, został zmuszony do wyrzeczenia się swoich teorii naukowych. Za złamanie zakazu głoszenia teorii heliocentrycznej skazano go na trzy lata aresztu.

Posag od papieża

Każdego roku, 25 marca, w święto Zwiastowania, w bazylice Santa Maria sopra Minerva odbywały się uroczystości przekazania posagu dla „starych panien” – dziewcząt sierot wychowanych w instytucjach kościelnych. W ceremonii brał udział sam papież, którego pantofel ucałowywały młode kobiety, nakryte białymi prześcieradłami. W zamian papież obdarowywał je sakiewkami z monetami.

Wnętrze kościoła

Kościół Santa Maria sopra Minerva to jedna z ukochanych świątyń rzymian, często przez nich obdarowywane dziełami sztuki. W świątyni znajduje się wspaniała Kaplica Carafa, ozdobiona freskami Filippo Lippiego. Zamówił ją pod koniec XV wieku kardynał Oliviero Carafa na cześć św. Tomasza z Akwinu.

Ponadto zobaczymy też wspaniałą, choć znienawidzoną przez artystę, rzeźbę Michała Anioła „Chrystus Zmartwychwstały” z 1521 roku. Wielki rzeźbiarz zarzucił pracę nad dziełem, gdy odkrył czarną żyłkę w białym marmurze. Mimo to dzieło nie przepadło, odnalazło się po latach i je dokończono dodając prawą ręką, częścią twarzy i plecy. Żyłka, która tak zdenerwowała Michała Anioła jest widoczna na lewym policzku Chrystusa.

Kościół jest także miejscem spoczynku papieży z florenckiego rodu Medyceuszy – Leona X i Klemensa VII. Pod ołtarzem głównym znajduje się grób św. Katarzyny ze Sieny, patronki Europy, zwanej Doktorem Kościoła. Kanonizowana w 1461 roku, Katarzyna była włoską mistyczką zaangażowaną w politykę papieską. Jej ażurowy sarkofag zdobi naturalnej wielkości rzeźba świętej, z głową opartą na poduszce.

Przy ostatnim filarze znajduje się nagrobek Marii Raggi, wykonany z czarnego i żółtego marmuru przez młodego Gian Lorenza Berniniego na zlecenie rodziny zmarłej. Po śmierci męża Maria wstąpiła do zakonu dominikanów. Ta wyjątkowa kompozycja Berniniego, w której marmur wydaje się lekki jak jedwab, była artystyczną innowacją swoich czasów.

Nastrój we wnętrzu kościoła buduje niebieskie, łukowate sklepienie ozdobione złotymi gwiazdami. Daje ono wyobrażenie o tym, jak wyglądała Kaplica Sykstyńska, zanim swoje freski namalował w niej Michał Anioł.

Cały kościół, jest jak prawdziwa galeria sztuki. Znajdują się tu dzieła wielu utalentowanych artystów , prócz wspomnianych już Berninim,  Buonarrotim i Lippim, zobaczymy również dzieła  Antoniazzo Romano i Maderno, czy  starożytnych Barocci i Melozzo da Forli.

Plac Minerwy

W 1665 roku w ogrodzie klasztornym odkryto egipski obelisk, który pierwotnie należał do świątyni Izydy. Monolit, o wysokości 5,5 metra, został wyciosany dla faraona Apriesa w VI w. p.n.e. Zdobią go hieroglify oraz imionami boga Atuma i bogini Neit, która w panteonie grecko-rzymskim odpowiadała Minerwie. Decyzję o ustawieniu obelisku na placu przed kościołem podjął papież Aleksander VII. Giovanni Lorenzo Bernini zaprojektował podstawę w kształcie słonia, którą wyrzeźbił jego uczeń Ercole Ferrata. Rzeźbę odsłonięto w 1667 roku, lecz nie przypadła ona do gustu rzymianom, którzy żartobliwie nazywali ją „prosiaczkiem Minerwy”.

Naprzeciwko kościoła znajduje się Grand Hotel della Minerva, w którym gościli m.in. Adam Mickiewicz, Henryk Sienkiewicz i Ignacy Kraszewski.