📖  Intro

Wąskie, ciasne uliczki Zatybrza skrywają wiele tajemnic i niespodzianek. Jedną z nich jest niewątpliwie  Bazylika Świętej Cecylii.

Bazylika i jej otoczenia

Zbliżając się do niej, można odnieść wrażenie, że wkracza się na teren miejskiej rezydencji. To za sprawą monumentalnej bramy, zdobionej niczym pałacowa fasada. Pochodzi z XVIII wieku, a jej budowę zainicjował kardynał Troiano Acquaviva d’Aragona. Zarówno brama, jak i imponujące, wewnętrzne atrium są dziełem Ferdinando Fugy, który stworzył ten monumentalny projekt na zlecenie kardynała d’Aragona. W bazylice pochowani zostali zarówno kardynał, jak i członkowie jego rodziny.

Atrium, ciche i pełne spokoju, po obu stronach zamykają zabudowania klasztorne. Po prawej stronie mieszkają franciszkanki, po lewej benedyktynki. Mniszki, które w średniowieczu wywodziły się z najbardziej znamienitych rzymskich rodów. Zaś pozycja kardynała tytularnego kościoła Świętej Cecylii była przez stulecia postrzegana jako najwyższy zaszczyt i honor.

Centralnym punktem atrium jest fontanna w kształcie amfory, symbolu wczesnochrześcijańskiej chrzcielnicy. Budynki zakonów spina, niczym klamrą, kościół z portykiem i kolumnadą. Jońskie kolumny portyku to pozostałości średniowiecznego kościoła, podobnie jak delikatna mozaika, na której możemy dostrzec wizerunki Cecylii i jej męża Waleriana. Przed wejściem, pod portykiem znajduje się imponujący nagrobek kardynała Paola Sfondratiego. To dzieło Girolamo Rainaldiego, który wykonane na przełomie XVI i XVII wieku. Całość kompozycji dopełnia XII-wieczna dzwonnica wzniesiona na polecenie papieża Paschalisa.

Święta Cecylia w legendzie i przekazach

Święta Cecylia była rzymską patrycjuszką, urodzoną na Zatybrzu na początku III wieku. Jako chrześcijanka głębokiej wiary, wierzyła, że przez całe życie towarzyszy jej anioł. Za swoją wiarę zapłaciła najwyższą cenę, jednak w swoim krótkim życiu zdołała nawrócić wiele osób.

Młoda Cecylia została wydana za mąż za Waleriana, który dzięki niej również uwierzył w Chrystusa. W noc poślubną przyjął chrzest z rąk papieża Urbana I, a wkrótce udało mu się nawrócić także swojego brata, Tyburcjusza. Obaj mężczyźni, pełni wiary, zaangażowali się w pomoc chrześcijanom, grzebali ich porzucone ciała. W tamtych czasach takie miłosierdzie było surowo karane, ponieważ zwłoki pozostawiane przy drogach miały odstraszać innych.

Aresztowani i poddani torturom, Walerian i Tyburcjusz odmówili wyrzeczenia się swojej wiary i zginęli jako męczennicy. Cecylia, modląc się przy ich grobie, również została aresztowana i nie zaparła się Chrystusa. Zgodnie z legendą, próbowano ją udusić w łaźni jej własnego domu, w której była zamknięta przez trzy dni, ale przeżyła. Wobec czego skazano ją na ścięcie. Trzy ciosy toporem nie oddzieliły jednak głowy od ciała, a czwartego zabraniało prawo rzymskie. W ciężkiej agonii żyła jeszcze kolejne trzy dni, podczas których nawróciła wiele osób na chrześcijaństwo.

Cyfra trzy symbolizującą Trójcę Świętą powtarzała się kilkakrotnie w męczeństwie świętej Cecylii i wskazują ją też ona poprzez ułożenie swej dłoni.

Cecylia została pochowana przez papieża Urbana I w katakumbach św. Kaliksta, w miejscu przeznaczonym dla biskupów. Na miejscu domu Waleriana, gdzie poniosła męczeńską śmierć, wybudowano kościół.

W 822 roku, Cecylia ukazała się we śnie papieżowi Paschalisowi I, wskazując miejsce swojego pochówku. Papież polecił przenieść jej ciało do nowo wzniesionej bazyliki na Zatybrzu. Ciało świętej ponnownie ukryto i dzięki temu, przetrwało kolejne lata. Aż pod koniec XVI wieku, gdy odnalazł je kardynała Paolo Emilio Sfondrati, bratanka papieża Grzegorza XIV, którego nagrobek znajduje się przed wejściem do kościoła.

Sarkofag z ciałem Cecylii odnaleziono podczas prac renowacyjnych w 1599 roku. Według relacji kardynała, w marmurowym grobowcu znajdowała się cyprysowa skrzynia, a w niej nietknięte ciało świętej, ubrane na biało. Na jej szyi nadal widoczne były trzy rany po toporze. To wydarzenie uznano za cud.

Kardynał zlecił młodemu rzeźbiarzowi Stefano Maderno wykonanie marmurowej figury ciała świętej Cecylii, odwzorowującej dokładnie jej wygląd w chwili odnalezienia. Rzeźba, niezwykle delikatna i przejmująca, została umieszczona w szklanej gablocie pod ołtarzem kościoła. Przed nią ustawiono kamienną tablicę z oświadczeniem kardynała, który zapewnił, że figura wiernie oddaje wygląd świętej podczas otwarcia sarkofagu w 1599 roku.

Święta Cecylia w historii

Źródła historyczne dostarczają niewielu informacji na temat świętej Cecylii. Najprawdopodobniej pochodziła ze znanego rzymskiego rodu Cecyliuszy, który posiadał w tym miejscu swoje insulae, czyli kamienice czynszowe. Jedna z nich mogła służyć chrześcijanom jako miejsce modlitewnych spotkań, na co mogą wskazywać podziemne pomieszczenia znajdujące się pod kościołem. W podziemiach tych znajduje się krypta oraz caldarium – dawne termy, w których miała mieć miejsce pierwsza próba uduszenia świętej Cecylii.

Pod koniec XIX i na początku XX wieku kardynał Mariano Rampolla del Tindaro zdecydował się na odrestaurowanie i rozbudowę krypty. W trakcie prac odkryto podziemny system pomieszczeń oraz fragmenty murów i posadzek wcześniejszych domów, które datuje się nawet na II wiek p.n.e.

Najwcześniejsza legenda o Cecylii jako męczennicy pochodzi z V wieku, kiedy w tym miejscu wzniesiono pierwszą świątynię. Imię Cecylii najprawdopodobniej zapożyczono od jej fundatorki. Pierwszy wizerunek świętej pojawił się w VI wieku w Bazylice Sant’Apollinare Nuovo w Rawennie, wzniesionej przez króla Ostrogotów, Teodoryka.

Najwięcej szczegółów o męczeństwie Cecylii pochodzi jednak z XIII wieku, z dzieła „Złota Legenda” autorstwa dominikanina Jakuba de Voragine. To właśnie znajdujący się tam opis żywotu świętej, zainspirował artystów i na stałe wpisał się w kanon europejskiej sztuki sakralnej.

Odkrycie sarkofagu Cecylii przez kardynała Paolo Emilio Sfondratiego w 1599 roku również wzbudza emocje, choć należy je traktować z pewną ostrożnością. Przy otwarciu sarkofagu obecna była jedynie niewielka grupa osób, a odnalezienie nietkniętego ciała świętej wzmogło duchową wiarę wśród mieszkańców Rzymu.

Do kościoła zaczęły napływać tłumy wiernych, a marmurowa rzeźba przedstawiająca delikatną i niewinną Cecylię, wykonana przez Stefano Maderno, utrwaliła jej obraz jako wzoru czystości i męczeństwa. To właśnie jej wizerunek, pełen subtelności i piękna, nadal inspiruje i umacnia wiarę, co wydaje się mieć największe znaczenie.

Muzyka i święta Cecylia

Święta Cecylia jest nieodłącznie związana z muzyką, co uczyniło ją patronką kompozytorów, muzyków, poetów, twórców instrumentów oraz wszystkich, którym muzyka jest bliska. Często przedstawiana jest z organami lub innymi instrumentami muzycznymi. To powiązanie wywodzi się ze średniowiecza i błędnej interpretacji „Złotej Legendy”, według której Cecylia miała grać na organach na swoim weselu na cześć Chrystusa. Wiemy na pewno, że Cecylia uwielbiała muzykę i gdy ją słyszała „w sercu śpiewała Panu”.

Niezależnie od genezy tej tradycji, jej kult zainspirował powstanie licznych bractw i towarzystw muzycznych, w tym Narodowej Akademii Świętej Cecylii, jednej z najstarszych instytucji muzycznych na świecie. Odwiedzający bazylikę świętej Cecylii mają niekiedy okazję usłyszeć zachwycającą muzykę, która dodatkowo podkreśla duchową atmosferę tego miejsca. Kościół ma wspaniałą akustykę i często odbywają się w nim koncerty muzyczne.

Bazylika i jej wnętrze

Wnętrze kościoła kryje prawdziwy klejnot – cyborium nad głównym ołtarzem, wykonane pod koniec XIII wieku przez Arnolfo di Cambio. Artysta uwiecznił na nim najważniejsze postacie związane z historią świętej: Cecylię, jej męża, szwagra oraz papieża Urbana. Pod cyborium znajduje się marmurowy posąg św. Cecylii, stworzony przez Stefano Maderno na polecenie kardynała Sfondratiego. Delikatność rzeźby, odwrócona głowa świętej oraz ślady brutalnych ciosów na szyi budują aurę mistyczności. Na posadzce umieszczono płytę z inskrypcją głoszącą, zapewnienie kardynała, że rzeźba jest wierną kopią ciała św. Cecylii, które ujrzał  po otwarciu jej sarkofagu.

Być może chciał w ten sposób zaprzeczyć, wcześniejszym doniesieniom, że odnalezione w IX wieku ciało Cecylii było ponoć niekompletne. Faktem jest, że miasto potrzebowało cudu, zbliżał się Rok Jubileuszowy 1600, przez Rzym przetoczyła się epidemia i powódzie, a męczeństwo św. Cecylii przyczyniło się do duchowej odnowy mieszkańców.

Zwiedzanie klasztoru

Po lewej stronie od wejścia do bazyliki znajduje się klasztor sióstr benedyktynek, w którym można zwiedzić chór. Zbudowano go wokół kościoła, aby mniszki mogły  uczestniczyć we mszy. Po naciśnięciu dzwonka przy drzwiach, siostry wpuszczają zwiedzających, pobierając za to niewielką opłatę.

Na chórze znajduje się wyjątkowy fresk „Sąd Ostateczny” autorstwa Pietra Cavalliniego, pochodzący z XIII wieku. Dawniej był on imponujących rozmiarów, zajmując aż 840 metrów kwadratowych na ścianie ówczesnego kościoła. Fresk został ufundowany przez papieża Mikołaja IV. Do dziś zachowało się około 10% całości tej przepięknej,  monumentalnej kompozycji.