📖 Intro
Początkowy skromny dwór podmiejski, położony nad uroczym jeziorem Wilanowskim, znajdujący się w odległości pół mili od Warszawy z czasem stał się wspaniałym letnim pałacem. Król, wojownik i bohater narodowy, Jana III Sobieskiego (1629-1696), po powrocie z pól bitewnych uwielbiał przenosić się do tego miejsca wraz z ukochaną żoną Marią Kazimierą (1641-1716) zwaną Marysieńką i dziećmi. Posiadłość nabył w roku 1677 i rozbudował ją pod okiem polskiego architekta i doradcy artystycznego Agostina Locciego. Efektem prac, było dobudowane drugie piętro, istniejącego wówczas wyłącznie centralnego korpusu budynku oraz miedziane hełmy na zwieńczeniu wież. Dodatkowo wokół pałacu założono ogrody, nadając im formę geometryczną, dobudowano folwark oraz niewielką pomarańczarnie, w której przechowywano kolekcję roślin cytrusowych króla Jana III.
Dochodzące do pałacu skrzydła boczne to już zasługa kolejnej znamienitej właścicielki Wilanowa, nazywanej królową bez korony Elżbiety Sieniawskiej (1669-1729). Sieniawska była bliską damą dworu królowej, dziedziczką ogromnej fortuny, a jednocześnie kobietą wykształconą, obdarzoną bystrym umysłem o znakomitymi zdolnościach zarządczych. Utrzymywała stałe kontakty z francuskim królem Ludwikiem XIV i carem Piotrem I. Była właścicielką licznych pałaców i rezydencji, a dobra wilanowskie przeszły w jej posiadanie w roku 1720. Odkupiła je od syna Sobieskiego – Konstantego w momencie, gdy zaczynały już popadać w ruinę, zaniedbane i niszczejące. Sieniawska, od lat w dobrych relacjach z Sobieskimi, w wyścigu o zakup pałacu ubiegła samego króla Augusta II Sasa. Za czasów Elżbiety pałac, nie tylko odrestaurowano, ale też rozbudowano zgodnie z barokowymi koncepcjami i planami zmarłego Sobieskiego. Sieniawska ściągnęła do Wilanowa znamienitych włoskich architektów i tak pod okiem Giovanniego Spazza, dobudowane boczne skrzydła harmonijnie połączono z istniejącą już częścią korpusu, a efekt tych prac możemy podziwiać po dziś dzień.
Kolejna rozbudowa kompleksu miała miejsce w ostatnich latach XVIII wieku, gdy właścicielką pałacu była równie wybitna wnuczka Elżbiety – Izabela Lubomirska (1736-1816). To jej Wilanów zawdzięcza zbudowane wokół dziedzińca budynki Kordegardy (wartowni), Kuchni i Łazienki, a także nadanie angielsko-chińskiego stylu południowej części ogrodu. Izabela zostawiła posiadłość w spadku córce Aleksandrze i jej mężowi Stanisławowi Kostce Potockiemu. To ich pamięci poświęcony jest symboliczny nagrobek w formie neogotyckiego mauzoleum znajdujący się na przedpolu posiadłości. Jego budowę zlecił w 1836 roku ich syn Aleksander Potocki wg projektu Henryka Marconiego wzorowanym na nagrobku króla Kazimierza Wielkiego w katedrze na Wawelu. Na skrzyni sarkofagu umieszczono 16 płaskorzeźb wyobrażających personifikację działań Stanisława Potockiego. W narożnikach od1843 roku, stoją dumne lwy wspierające się na łapami na tarczach herbowych Potockich i Lubomirskich. Wśród licznych zasług Aleksandry i Stanisława Potockich z pewnością leży otwarcie w pałacu w roku 1805 muzeum dostępnego dla wszystkich, poświęconego pamięci króla Jana III i z zapoczątkowanymi przez niego działami sztuki. Stanisław Kostka Potocki (1755-1821) to postać niezwykła. Był nie tylko hrabią, senatorem, ale też generałem majorem artylerii konnej, poetą, dramatopisarzem, miłośnikiem i mecenasem sztuki. Odznaczony wieloma tytułami w tym Orderem Orła Białego, był jednym z sygnatariuszy Konstytucji 3 Maja.
Jednak przede wszystkim jako historyk i znawca sztuki artystycznej miał olbrzymi wpływ na kolekcje Wilanowa i tego, że po dziś dzień w pałacu prezentowane są apartamenty króla Jana III i Marysieńki i ich liczne pamiątki. Kolekcję uzupełniają również eksponaty sztuki orientalnej, antycznej i wybitne malarstwo, w tym dzieła Lucasa Cranacha, Jana Lievensa, czy wybitnego przedstawiciela francuskiego klasycyzmu Jacquesa-Louisa Davida i jego jedyny w polskiej kolekcji „Portret konny Stanisława Kostki Potockiego”.
W wieku XIX wszelkie prace w pałacu skoncentrowane były głównie na przebudowie i dostosowywaniu wnętrz do funkcji muzealnych i mieszkalnych. Ostatnim rodem arystokratycznym posiadającym Wilanów przed II wojną światową byli Braniccy, którzy weszli w jego posiadanie również w drodze dziedziczenia, po Potockich od roku 1892.
Podczas II wojny światowej Niemcy i Węgrzy zrabowali około 80% wyposażenia wnętrz pałacu, oraz zniszczono pałacowy ogród.
Po wojnie pałac przeszedł na własność państwa i początkowo stanowił oddział 🔗 Muzeum Narodowego w Warszawie, a od 1995 roku samodzielna jednostkę.
🚶🏻♀️ Wizyta
Wizytę w Wilanowie zaczynamy od przedpola, stanowiącego dziś część zewnętrznego parku, gdzie uwagę przykuwa mauzoleum Potockich, które warto obejrzeć w detalach. Następnie należy udać się w kierunku Domku Dozorcy, w którym mieści się muzealna kasa, a przed którym ustawione są również automaty do samodzielnego zakupu biletu. Ten niewielki domek powstał w połowie XIX wieku i znajduje się na głównej osi pałacu. Z Domku Dozorcy kierujemy się wprost na Bramę Główną, zaprojektowaną jeszcze za życia króla Jana III przez architekta Wazów Locciego. Ponieważ brama pełniła nie tylko funkcję praktyczną, ale też reprezentacyjną, dlatego też stanowi ona swoisty pomnik chwały króla. Wieńczą ją figury symbolizujące sprawiedliwą wojnę oraz pokój i bezpieczeństwo. Rzymska zbroja rycerza przyozdobiona jest herbem Sobieskich Janina, postać kobieca zaś trzyma w swej dłoni gałązkę palmową – znak pokoju, obok niej spoczywa kula, która jest atrybutem wiedzy. Figury zwierząt niedźwiedzia i psa dodano tu w XVIII wieku, a symbolizują one wytrwałość, sprawiedliwość i bezpieczeństwo.
Pałac królewski
Za Bramą Główną znajduje się dwudzielny dziedziniec. Udając się od bramy w prawo dochodzimy do bramek wejściowych do Pałacu, który zwiedzamy z audioprzewodnikiem odbieranym w szatni, znajdującej się w piwnicy. Trasa zwiedzania prowadzi od dawnych Pokoi Chińskich Stanisława Kostki Potockiego, gdzie prezentowane są ozdobne wazy, obrazy i meble pokoi przyozdobionych przepiękną boazerią. Dalej na pierwszym piętrze ulokowane są apartamenty Księżnej Marszałkowej Lubomirskiej, stanowiące prywatne pomieszczenia Izabeli Czartoryskiej. Na ścianach znajdują się obrazy z kolekcji Stanisława Kostki Potockiego i piękny portret Elżbiety Sieniawskiej. Najbardziej okazałym pomieszczeniem jest z pewnością dwukondygnacyjna Sala Biała, w której odbywały się bale i przyjęcia, a w XIX wieku była tu prezentowane portrety z kolekcji Potockich. Wędrując dalej z pewnością będziemy oniemieli widząc pomnik konny Jana III, który powstał ok. 1693 roku dla uczczenia 10. Rocznicy bitwy pod 🔗 Wiedniem.
Pomnik pierwotnie znajdował się w Wielkiej Sieni, znajdującej się w centralnym miejscu pałacu w niszy naprzeciw głównego wejścia. Za czasów króla było to największa i najbardziej reprezentacyjna część pałacu, którą wykorzystywano też jako jadalnie. Dalsza część trasy wiedzie m.in. przez Bibliotekę Króla, do której dochodzi kaplica, która została urządzona w pomieszczeniu, w którym zmarł wielki król. Następnie możemy zajrzeć do oddzielnej sypialni króla i królowej. Na piętrze znajdują się niskie prywatne apartamenty z oryginalnym pokojem wyłożonym w całości ozdobnymi kafelkami, z także liczne eksponaty i kolekcje porcelany, namioty tureckie, obrazy sakralne.
Ogrody pałacowe
Integralną częścią wizyty w Wilanowie są pałacowe ogrody. W uproszczeniu możemy je podzielić na część północną, południową i ogród barokowy pośrodku. Najstarszą część stanowi ogród północny, powstał jeszcze za czasów króla Jana III. Początkowo był tu sad, nazywany wówczas fruktyfikującym, do dziś zachował się z tego okresu jedynie jego pierwotny układ. Nadanie charakteru ozdobnego tej części zapoczątkowała Elżbieta Sieniawska. Stanisław Kostka Potocki dodał do niego miejsce zadumy i kontemplacji, czyli zaciszny Gaj Akademosa, z kamienną ławą i kolekcją rzeźb.
Stojącą na skraju ogrodu Oranżerię wybudowano w latach 1746-48 na zlecenie córki Elżbiety Sieniawskiej, niestety została ona doszczętnie spalona w czasie II wojny światowej, a dzisiejszy budynek to piękna rekonstrukcja z 1955 roku. W kierunku północnym park łączy się z Laskiem na Kępie tworząc urokliwy ogród wodny, którego oba brzegi łączy pływający po Jeziorze Wilanowskim niewielki prom. Ponadto w ogrodzie znajduje się również Altana Chińska z 1806 roku, autorstwa najprawdopodobniej samego Potockiego oraz Most Rzymski dzieło Piotra Eignera, tego samego który zaprojektował min. kościół świętego Aleksandra na Placu Trzech Krzyży.
Centralnie położony ogród barokowy stanowi najbardziej reprezentacyjną z wszystkich części, na co dodatkowo wpłynęło jego malownicze położenie na tarasach na skarpie. Uroku dodają mu dwubiegowe schody paradne, prowadzące z górnego tarasu na niższy salon ogrodowy. Południowy park krajobrazowy biegnie nad brzegiem stawu i Potoku Służewieckiego wraz z obniżającym się terenem. Za czasów króla był tu teren folwarczny ze stajniami, gołębnikiem czy browarem, z którego beczki z trunkiem chłodzono w pobliskim stawie. Do dziś za obecnym murem ogrodu Różanego istnieje Góra Bachusa, stanowiąca punkt widokowy, ale też miejsce, w którym uprawiano winorośl. Budynki folwarczne zniknęły z tego miejsca w 1811 roku, gdy Stanisław Kostka Potocki założył tu ogród krajobrazowy.
Obie wojny światowe pozostawiły swoje piętno na przepięknych ogrodach. Kilkusetletnie drzewa były ofiarą ognia artyleryjskiego, ale też zamieniano je na drewno opałowe. Wiele starych rzeźb zniknęło bezpowrotnie. Lata powojenne obarczone były trudem prac związanych z powolną odbudową, pomimo niektórych niezrozumiałych decyzji, jak wyasfaltowanie ścieżek parkowych, rewaloryzacja trwała. Jednak złożone prace przeprowadzono dopiero w XXI wieku, przy wsparciu Funduszy Europejskich, czego spektakularny efekt możemy podziwiać już dziś i których efekt kolejnych prac zobaczymy jeszcze w kolejnych latach.
✔ Planer
- Kasy 🎫 znajdują się w Domku Dozorcy, na osi Bramy Głównej, lub w automatach przed nim. Można je też zakupić 🌐 online
- W czwartki wejście do pałacu i do parku jest darmowe 🆓 dla wszystkich, odbiór wejściówek w kasie, liczba ich jest ograniczona.
- W muzeum można wypożyczyć odpłatnie indywidualny audioprzewodnik 📳
- Dzieci do lat 6 zwiedzają bezpłatnie, dzieci w wieku 7-16 lat zwiedzają za „1 zł”
🎫 Bilety online & ⏰ Godziny Otwarcia
