European Ribbon

📖  Intro

Panteon możnaby rzec, że jest w Rzymie od zawsze, choć to wprost niewyobrażalne patrzeć na budowlę, stojącą w tym samym miejscu od przeszło 2 tysiący lat. Czy można policzyć, ilu ludzi gościło w jej wnętrzu, ile osób o niej mówiło? Ile budowli z naszych czasów ma szansę przetrwa choć polowę tego czasu?

Kościół, który uchronił świątynię  

To praktycznie jedyna budowla starożytna, która przetrwała do naszych czasów w stanie nienaruszonym. Udało się to dla­tego, że w 609 roku wschodniorzymski cesarz Fokas poda­ro­wał go papie­żowi Boni­fa­cemu IV, a ten zaadoptował wnętrze na kościół chrze­ści­jań­ski pod wezwa­niem Santa Maria ad Mar­ty­res, czyli św. Marii Panny od Męczen­ni­ków. Według tra­dy­cji, z chrze­ści­jań­skich kata­kumb i cmen­ta­rzy zwie­ziono tu kości świę­tych męczen­ni­ków i pocho­wano je pod ołta­rzem. Stąd świą­ty­nia wzięła swoją nazwę.

Ale Panteon to też największa na świecie budowla kopułowa z niezbrojonego betonu. W jego wnętrzu może się zmieścić sfera o średnicy 43, 3 metra. Jego nazwa pochodzi od greckich słów pan – wszystko i theoi – bogowie, co łącznie oznacza miejsce poświęcone wszystkim bogom.

Kto zbudował Panteon?

Panteon ufundował Marek Agrypa w 27 roku p.n.e. Był on rówieśnikiem, przyjacielem i najbliższym współpracownikiem, a na końcu również zięciem cesarza Oktawiana Augusta. To głównie dzięki niemu, Okta­wian poko­nał Marka Anto­niu­sza i Kleopatrę pod Akcjum. Gdy Agrypa  dostatecznie się wzbogacił na bitwach, wrócił do Rzymu i zakupił ziemie na Polu Marsowym. Objął też swój trzeci kon­su­lat, zajął się budową term, akwe­duk­tów, nauma­chii oraz świą­tyń. Pierwotny Panteon miał kształt prostokąta, budowla nie przetrwała jednak pożaru Rzymu w I wieku. roku. Zachował się tylko prostokątny portyk z kolumnadą i napisem fundacyjnym na belkowaniu frontonu, poświęconym Agryppie.  M • AGRIPPA • L • F • COS • TER­TIVM • FECIT – co możemy prze­tłu­ma­czyć: Zbu­do­wał go Marek Agrypa, syn Lucju­sza, kon­sul po raz trzeci.

Świątynię zaczęto odbudowywać za czasów cesarza Trajana, a ukończono za panowania Hadriana w 125 roku. Nie ma pewności co do nazwiska jej architekta, podejrzewa się że był nim genialny Grek Apollodoros z Damaszku, który pracował w tym czasie w Rzymie dla obu cesarzy.

Niezwykła, doskonała budowla

Nowy Pan­teon zbu­do­wano w for­mie cylin­dra nakry­tego kopułą i połą­czo­nego z por­ty­kiem za pośred­nic­twem pro­anosu. Pozostawiono też zachowany prostokątny portyk z kolumnadą i napisem. Za cza­sów Hadriana świą­ty­nia była zade­dy­ko­wana sied­miu bóstwom pla­ne­tar­nym: Apol­li­nowi – bogu Słońca, Dia­nie – bogini Księ­życa, Wenus, Satur­nowi, Jowi­szowi, Mer­ku­remu i Mar­sowi. Bóstwa te uosa­biały nie­biań­ską har­mo­nię i per­fek­cję.

Panteon jest rotundą, czyli budowlą na planie koła, o średnicy 43,6 m i takiej samej wysokości. Dziś stoi w lekkim zagłębieniu, ale gdy powstawał teren był znacznie obniżony. Przed­sio­nek z tym­pa­no­nem znaj­do­wał się na pod­wyż­sze­niu, do któ­rego pro­wa­dziły schody.  Szes­na­ście kolum­n z sza­rego gra­nitu wyto­czono z mono­li­tycz­nych blo­ków w Egip­cie i stat­kami prze­trans­por­to­wano do Rzymu.

Zewnętrz­na ścia­na budowli jest podzie­lona na trzy pasma. Każdy z pier­ścieni ma tro­chę inny odcień, bo wykorzystano do niego inny budulec. Najniższa kondygnacja to mieszanka betonu, tufu i tra­wer­tynu. Środkowa to beton, tuf i cegła. Najwyższa i jednocześnie najlżejsza to beton i roz­bi­ta cegła.

W sta­ro­żyt­no­ści tym­pa­non zdo­biła deko­ra­cja z brązu, naj­praw­do­po­dob­niej cesar­ski orzeł, a także znajdowały się na nim kwiatony i dźwigary. Dziś pozostały po nich liczne otwory, przypominające dziury po kulach. Nakaz zdjęcia ozdób wydał papież Urban VIII Bar­be­rini w 1625 roku, gdyż potrze­bo­wał brązu do odla­nia armat dla Zamku św. Anioła. Aby nie roz­sier­dzać obu­rzo­nego ludu, papież ogło­sił, że potrze­buje metalu, aby ukończyć spiralne kolumny Berniniego nad grobem św. Piotra w bazylice w Watykanie. Po tym wydarzeniu pozostało niesławne powiedzenie Quod non fecerunt barbari, fecerunt Barberini – czego nie zniszczyli barbarzyńcy, zniszczył Barberini. 

Imponujące są również drzwi do Panteonu. To najokazalsze z najstarszych zachowanych w Rzymie. Mają blisko 7,5 m wysokości i 4,5 metra szerokości oraz ważą blisko 20 ton.

Wnętrze

Wnętrze Panteonu zachwyca i zaskakuje jasnością, mimo że nie ma w nim żadnych okien. Jedyne światło dociera tu przez otwór w kopule, o średnicy 9 metrów zwanym oculusem. Otwór nigdy nie był zakryty, co pozwala na dostawnie się do środka deszczu. Tu sprawdza się jednak idealnie system odwadniający znajduje się w podłodze.

Co roku w święto Zesła­nia Ducha Świę­tego, które przy­pada w nie­dzielę, w pięć­dzie­siąt dni po zmar­twych­wsta­niu Chry­stusa, z ocu­lusa na wier­nych spada deszcz płat­ków róż. Panteon to również kalendarz słoneczny. Co roku 21 kwietnia, w dniu urodzin Rzymu, świa­tło wpadające przez górny otwór pada wprost nad drzwi do świątyni i oświe­tla je w samo połu­dnie. Każdego dnia możemy zaobserwować jak poruszające się światło, przesuwa się po przestrzeni wnętrza, działając jak odwrócony zegar słoneczny, wyznaczający czas światłem, a nie cieniem.

Niezwykłe skle­pie­nie Panteonu sprawia wrażenie lekkości, choć waży ponad pięć tysięcy ton. Nie zaskakuje, zatem fakt że kopuła stała się arche­ty­pem wszyst­kich kopuł zbu­do­wa­nych w następ­nych stu­le­ciach i tych religijnych, i świeckich. Odlano ją z mie­szanki betonu i kru­szyw, prze­cho­dzą­cej od cięż­szej u pod­stawy do coraz lżej­szej na szczy­cie. Jej gru­bość zmniej­sza się od bli­sko sześciu metrów przy ścia­nach do pół­tora metra przy ocu­lu­sie.

Kopuła ozdobiona jest kasetonami, ułożonymi w pięciu idealnych pierścieniach po 28 sztuk, co miało znaczenie symboliczne i numeryczne. 28 to suma liczb naturalnych, występujących od 1 do 7, a 7 to liczba mistyczna i boska, dokładnie tyle dni potrzebował Bóg by stworzyć świat. Podobnie tworzony jest wystrój całego wnętrza, które tworzą koła i kwadraty. Całość uzupełnia doskonała akustyka.

W murze na którym opiera się kopuła, miejscami grubym na ponad 6 metrów, wykute są nisze przeznaczone kiedyś na posągi czczonych tu bóstw. Dziś większość z nich zajmują grobowce królów włoskich oraz znanych mistrzów sztuki i architektury. Jest tu grób m.in. wielkiego malarza i architekta Rafaela Santi, jego asystenta Perina del Vaga, groby znakomitego architekta Baltazara Perruziego oraz  grobowce króla Wiktora Emanuela II oraz jego następcy Humberta I.

Plac Rotundy

Panteon znajduje się przy placu Rotundy przy którym stoi fontanna z obeliskiem. Całość z Panteonem w tle tworzy kompozycyjną jedność. Ten widok sprawia, że wiele osób błędnie nazywa to miejsce Placem Panteonu. Plac ten przez wiele lat służył jako targ rybny, na którym handlowano niemalże na progu kościoła i pomiędzy starożytnymi kolumnami. Pierwsze próby uporządkowania tego miejsca, by było godne świątyni podjął w połowie XV wieku papież Eugeniusz IV. Ponownie uczynił papież Grzegorza XIII, gdy na placu ustawiono fontannę projektu Giacomo della Porty. Na początku XVIII wieku plac wzbogacono o egipski obelisk nazywany Macuteo. Wzniesiono go za pontyfikatu Klemensa XI Albani, stąd znajdujący się na nim herb papieża – 8 ramienna gwiazda z górami z trzema szczytami. Nazywany jest Macuteo, czyli  Maklowiusza, gdyż w XIV wieku stał przed kościołem pod wezwaniem tego świętego. To 1 z 13 monolitów znajdujących się w Rzymie. Ma ponad 6m wysokości, a wraz z cokołem i krzyżem prawie 15 m. Został wyciosany w Egipcie w czasach Ramzesa przez cesarza Donicjana, który przeznaczył go na ozdobę w świątyni egipskiej bogini Izydy.

Choć dzis ciężko to sobie wyobrazić, to przyzwyczajenia mieszkańców była tak silne, że handel w tym miejscu kwitł nadal. Jeszcze w XIX wieku rzymscy podróżnicy Plac Rotundy opisywali mało pochlebnie. Handlowano na nim nie tylko rybami, ale też egzotycznymi ptakami. Bylo to miejsce bardzo głośne, dopiero w 1847 roku ułożono tu bazaltową kostkę zwaną sampietrini. W 1906 roku włoscy emigranci z Buenos Aires ufundowali nawierzchnię z drewnianego parkietu pochodzącego z lasów argentyńskich, który całkowicie tłumił hałas wozów i stukot końskich kopyt.

Ciekawostką jest również fakt, że przy Placu powstał jeden z pierwszych hoteli w mieście, o którym wzmianki sięgają 1467 roku – Locanda del Montone.

🚶‍♀️‍➡️Wizyta

Bilety można kupić bezpośrednio z w zewnętrznych automatach, znjadujących się na placu, w pobliżu wejścia. Wejście jest na wskazane w określonym przedziale czasowym. Dzieci do lat 18 wstęp mają wstęp bezpłatny.