🎬 Intro

Strategicznie położony Gdańsk, z naturalnym portem przy ujściu „królowej” polskich rzek – Wisły, do morza, od zawsze przyciągał niczym magnes. Losy miasta, często burzliwe i niespokojne, przeplatały się z okresami prosperity, stagnacji oraz zmian władzy i przynależności państwowej.

To tutaj zaczynał się „bursztynowy szlak”, a około 975 roku Mieszko I, pierwszy władca Polski, wybudował gród, w którym Święty Wojciech chrzcił nawróconych chrześcijan. Prawa miejskie Gdańsk otrzymał w 1236 roku od księcia pomorskiego Świętopełka II, uzyskując status miasta na prawach niemieckich. Miasto było perłą w koronie Pomorza, jednak niestabilna sytuacja polityczna podzielonej Polski doprowadziła do jego przejęcia przez Krzyżaków. Wtargnięcie Krzyżaków w 1308 roku nazwano „rzezią Gdańska”, w której zginęło nawet kilkaset osób z kilkunastu tysięcy mieszkańców.

Mimo, że gdańszczanie dążyli do uwolnienia się spod panowania Krzyżaków, to właśnie im zawdzięczają m.in. wytyczenie Kanału Raduni, zaopatrującego miasto i zamek w wodę pitną oraz napędzającego Wielki Młyn – jedną z najpotężniejszych świeckich budowli w grodzie. Krzyżacy zorganizowali też nowoczesny ośrodek miejski, wznieśli mury obronne, ratusz i Żurawia, a w 1361 roku uczynili Gdańsk członkiem Związku Miast Hanzeatyckich, co przyczyniło się do wzrostu bogactwa miasta dzięki handlowi zbożem i drewnem.

Niewola krzyżacka była dla miasta ciężarem, dlatego po klęsce Krzyżaków pod Grunwaldem w 1410 roku Gdańsk złożył przysięgę wierności Jagiellonom, wspierając króla flotą, pieniędzmi i wojskiem. Panowanie Zakonu zakończyło się w 1454 roku, kiedy to Polska odzyskała m.in. Pomorze Gdańskie, Warmię i Żuławy, a król Kazimierz Jagiellończyk, w zamian za pomoc, nadał Gdańskowi liczne przywileje. Od tego momentu w herbie miasta nad dwoma krzyżami pojawiła się królewska korona Jagiellonów. Gdańsk cieszył się autonomią nieporównywalną z żadnym innym polskim miastem, posiadając kontrolę nad żeglugą w porcie, prawo wolnego przewozu towarów z Polski i Litwy, a nawet prawo bicia własnej monety.

Próby ograniczenia przywilejów miasta przez kolejnych królów, choć czasem kończyły się nawet otwartym konfliktem, jak np. wojna ze Stefanem Batorym w 1577 roku, nie osłabiły Gdańska, lecz wręcz wzmocniły jego pozycję. W XVII wieku, zwanym „złotym okresem Gdańska”, miasto było jednym z największych i najpotężniejszych w Europie, porównywalnym do Kopenhagi. Powstawały liczne spichrza, bogate kamienice i potężne fortyfikacje obronne. Gdańsk był miastem wielokulturowym, zamieszkiwanym przez przedstawicieli różnych narodowości, religii i kultur. Miasto było schronieniem dla dysydentów religijnych, m.in. menonitów, hugenotów, Szkotów i Żydów. Gdańsk stał się najbardziej międzynarodowym ze wszystkich miast Rzeczypospolitej, budującym wspólnotę opartą na odmienności.

W XVIII wieku Gdańsk doświadczył wojen ze Szwecją i stopniowego zastoju gospodarczego, słabła też co raz bardziej Polska. W 1734 w mieście schronił się król Stanisław Leszczyński, którego honoru bronił Gdańsk pomimo oblężenia murów przez Rosjan i Sasów. Spór zakończył się kapitulacją miasta i ogromną kontrybucją oraz ucieczką króla, w przebraniu, pod osłoną nocy.

U schyłku XVIII wieku, nastąpiły III rozbiory Polski, w konsekwencji których Gdańsk najpierw został odcięty od Królestwa Polskiego, a następnie wcielony do Prus. Stan ten trwał do zakończenia I wojny światowej, z przerwą w latach 1807-1814, kiedy Gdańsk funkcjonował jako Wolne Miasto.

W 1920 roku, na mocy Traktatu Wersalskiego, oficjalnie powołano do istnienia Wolne Miasto Gdańsk, do czego od wieków dążyli jego mieszkańcy. Niestety, konflikt polityczny z Polską doprowadził do ograniczenia eksportu przez miasto, który przeniesiono do specjalnie w tym celu wybudowanego portu w 🔗 Gdyni.

1 września 1939 roku, atakiem na polską Wojskową Składnicę Tranzytową na Westerplatte, rozpoczęła się II wojna światowa. Do końca wojny Gdańsk stanowił stolicę okręgu III Rzeszy zwanego Reichsgau Danzig- Westpreussen. W czasie wojny miasto zostało dwukrotnie zbombardowane przez lotnictwo alianckie. Niestety Adolf Hitler zakwalifikował Gdańsk do grupy miast twierdz, których nie wolno było niemieckim obrońcom poddać, a które należało bronić do ostatniego żołnierza, co było jednoznaczne w wydaniem wyroku śmierci na Gdańsk.

Największe zniszczenia miały jednak miejsce w marcu 1945 roku podczas tzw. „wyzwolenia” miasta przez wojska radzieckie i polskie, po których historyczne centrum miasta praktycznie przestało istnieć. Po zakończeniu działań wojennych zniszczone zostało niemal 2/3 zabudowy miasta.

Większość z pozostałych jeszcze nielicznych, rodowitych gdańszczan wysiedlono do Niemiec, a osiedlano repatriantów ze wschodu oraz ludność z Pomorza i centralnej Polski. Nastąpiła prawie całkowita wymiana ludności.

Po wojnie Gdańsk wrócił do Polski. Pomimo ogromu zniszczeń podjęto decyzję o odbudowie miasta w historycznej formie, co udało się dzięki zachowanym planom i dokumentom. Odbudowa Gdańska została uznana za wyjątkowe osiągnięcie na skalę światową, dokonane bez pomocy materialnej i finansowej innych państw.

W drugiej połowie XX wieku miasto było areną licznych protestów robotniczo-inteligenckich przeciwko władzom komunistycznym, z największymi w latach 1968, 1970 i 1980 roku. To tutaj powstał ruch Solidarność, który odegrał kluczową rolę w doprowadzeniu do obalenia systemu komunistycznego i pierwszych wolnych wyborów w 1989 roku.

Dziś Gdańsk, liczący prawie pół miliona mieszkańców, jest ważnym ośrodkiem przemysłu, handlu i turystyki oraz miastem uniwersyteckim, pełnym teatrów, muzeów i galerii sztuki. To miasto nowoczesne, chętnie odwiedzane przez turystów, które nie tylko odegrało kluczową rolę w dziejach Polski, ale i Europy, pozostając do dziś symbolem siły, niezłomności i otwartości na świat.