European Ribbon

📖 Intro

Zamek Królewski w Warszawie to wyjątkowa budowla na mapie Europy, to budynek symbol polskiej państwowości i suwerenności. Teoretycznie nie powinien dziś tu stać, nie powinien istnieć, pod koniec 1944 roku został wysadzony w powietrze z rozkazu Hitlera. Był ogromną górą gruzu. Dziś jednak stoi, odrodzony niczym feniks z popiołów. Odbudowany wysiłkiem całego narodu, zjednoczonego po latach upokorzeń i indoktrynacji. Symbol polskiej państwowości i dziedzictwa kulturowego, narodził się ponownie w latach 1971-1984 w pełnej krasie, ze zrekonstruowaną wczesnobarokową architekturą i ponownie wypełniły go dzieła sztuki najwyższej rangi.

Pod panowaniem książąt mazowieckich

Historia zamku sięga jeszcze średniowiecza, gdy powstał tu gród obronny miasta, stanowiący siedzibę książąt mazowieckich. Wiadomo, że za czasów panowania księcia Trojdena I (1314-1341) stanowił jedną z rezydencji władcy. W tym czasie wzniesiono też pierwszą budowlę kamienno-ceglaną Wieżę Wielką, której dolna część istnieje do dzisiaj. W XIV i XV wieku z inicjatywy księcia Janusza I Starszego (1374-1429) Zamek rozbudowano. Wówczas to wybudowano główny budynek, zwany Dworem Wielkim, z trzykondygnacyjną gotycką elewacją, zdobionymi fasadami i szczytami. Na piętrze mieszkał książe. W podziemiu znajdowała się zachowana do dziś jednosłupowa sala, która najprawdopodobniej stanowiła skarbiec książęcy. Na wysokim parterze zbierały się sejmy mazowieckie, a w podziemiach Piwnicy Więziennej pod Wieżą Wielką trzymano skazanych. Od strony miasta, pod zachodnim skrzydłem Zamku znajdowały się dwa pomieszczenia piwnic budynku Sądów Ziemskich zwanych Szopą Sądową. W pobliżu kościoła św. Jana w północnej części znajdował się zespół budynków nazywanych Dworem Mniejszym, który tradycyjnie zajmowały matki, żony i siostry książąt mazowieckich,

O randze Zamku świadczy fakt, że w roku 1426 w rezydencji książęcej gościł po raz pierwszy król polski i najwyższy książę litewski – Władysław Jagiełło.

W roku 1524 i 1526 zmarli bezpotomnie ostatni książęta mazowieccy i księstwo, a wraz z nim i Zamek zgodnie z prawem przeszli w ręce króla polskiego Zygmunta I Starego. Od tego czasu stale rezydował w nim namiestnik królewski i starosta warszawski.

Pod panowaniem Jagiellonów

Zamek stanowił jedną z wielu rezydencji króla, którego główną siedzibą był w tym czasie krakowski Wawel. Po śmierci króla, w latach 1548-1556, w warszawskim zamku mieszkała wdowa królowa Bona wraz z córkami, zajmując pomieszczenia w Dworze Mniejszym. Po wyjeździe matki do Włoch, zaczął tu bywać król Zygmunt August oraz zwoływane były w nim sejmy. Na stałe w Dworze Mniejszym mieszkała silnie związana z Warszawą siostra króla Anna Jagiellonka (1523-1596), żona kolejnego króla Polski Stefana Batorego. W roku 1569, po zawarciu Unii Lubelskiej, gdy ostatecznie połączyły się ze sobą Polska i Litwa, Warszawa i Zamek zostały uznane za stałe miejsce zgromadzeń sejmu Rzeczpospolitej.

Król Zygmunt August podjął się też trudu, niezachowanej do dziś, przebudowy Zamku, wg projektu architekta Giovanniego Battisty Quadro i Bernando Morando. Z przekazów historycznych wiemy, że przebudowa objęła rozbudowę Dworu Wielkiego i wzniesienie nowej rezydencji tzw, Nowego Domu Królewskiego, z widokową salą Altaną na drugim piętrze. Król zamieszkał w Zamku pod koniec 1568 roku i opuścił go na krótko przed śmiercią w 1572 roku.

Pod panowaniem Wazów

Po czasach Jagiellonów na tronie polskim zasiedli, królowie ze szwedzkiej dynastii Wazów. Dogodniejsze położenie Zamku, dla podróżującego do Szwecji władcy, a także znaczne ożywienie budowlane wokół budynku pod koniec XVI wieku, niewątpliwie wpłynęły na decyzję o przeniesieniu dworu na stałe do Warszawy. To z kolei doprowadziło do wielkiej rozbudowy Zamku w latach 1600-1619 w okazały gmach, zbliżony do tego jaki oglądamy dziś. Autorami rozbudowy byli architekt królewski Santiego Gucci, budowniczy Giacoppa Rodondo oraz Mattea Castello. Ten ostatni był współpracownikiem rzymskiego architekta Carla Maderny, autora rozbudowy bazyliki św. Piotra w Rzymie.

Efektem prac był pięcioskrzydłowy gmach, z wewnętrznym dziedzińcem zwanym Wielkim oraz Dziedzińcem Przednim, oparty na prostopadłych osiach wyznaczonych przez trzy bramy i wieże. W latach 30. XVII wieku, już za panowania Władysława IV Zamek ufortyfikowano od strony Wisły. Wówczas też dziedziniec zyskał reprezentacyjną Bramę Świętojańską, a przy bramie miejskiej stanęła Kolumna Zygmunta III Wazy. Włoskiemu architektowi Giovaniemu Battista Gisleni Zamek zawdzięcza dekoracje Wieży Władysławowskiej, portale bram od strony Dziedzińca Wielkiego oraz urządzenie jednego z najpiękniejszych wnętrz zamkowych Pokoju Marmurowego. W czasach panowania dynastii Wazów Zamek stał się najokazalszą rezydencją monarszą w Europie. Wkrótce jednak okres świetności dziejów Zamku się zakończył. W latach 1655-56 miał miejsce potop szwedzki i trzy okupacje Warszawy, w trakcie których ucierpiała architektura Zamku i rozgrabiono jego wnętrza. Gdy z wygnania powrócił kolejny król Jan II Kazimierz Waza, wraz z Ludwiką Marią musiał on zamieszkać w pałacu przedmiejskim, zwanym od tego czasu Kazimierzowskim.

Pod panowanie Wettinów

Zamek stosunkowo szybko odbudowano po zniszczeniach dokonanych przez Szwedów. Już latem 1658 roku odbył się w nim pierwszy sejm. Zamek był też miejscem uroczystości dworskich i państwowych, między innymi to w nim odbył się ślub i wesele króla Jana III Sobieskiego z Marią Kazimierą d’Arquien. Choć Sobieski do Warszawy przyjeżdżał głownie z okazji sejmów, a pobyty w mieście dzielił między Zamkiem, a nową podmiejską rezydencją królewską – letnim 🔗 pałacem w Wilanowie.

Większe prace budowlane rozpoczęto za panowania króla Augusta II Sasa z dynastii Wettinów. Przebudowano wówczas Salę Senatorską, nadbudowano Wieżę Grodzką. Tym samym cały pięciobok Zamku miał już dwa piętra i równy dach. 25 maja 1702 Zamek ponownie zajęli Szwedzi, urządzając w nim szpital, a w Sali Poselskiej i pokojach ministrów – stajnie. W 1707 roku na mocy traktatu pokojowego między Augustem II i Karolem XI, do Warszawy weszły sprzymierzone wojska rosyjskie, a w zamku zamieszkał car Piotr I Wielki. Wycofujące się dwa miesiące później siły rosyjskie ograbiły zamek z dzieł sztuki, w tym z dzieł wybitnego włoskiego malarza Tomasza Dolabelli „Zdobycie Smoleńska” i „Złożenie hołdu Zygmuntowi III przez carów Szujskich”.

W połowie XVIII wieku za panowania Augusta III dobudowano późnobarokowe skrzydło od strony Wisły, mieszczące oficynę, której parterowa część zachowała się do dziś ukryta w Arkadach Kubickiego.

Za panowania Stanisława Augusta

Ostatni polski monarcha Stanisław August Poniatowski przejął Zamek w złym stanie, dlatego też od początku swego panowania, od roku 1764 do abdykacji w 1795, podejmował plany jego odnowy i przebudowy. Był to okres największej świetności Zamku. Za czasów króla, który był mecenasem artystów i rzemieślników, powstało aż 11 projektów generalnej przebudowy Zamku. Pięć projektów stworzył pierwszy architekt dworu Jakub Fontana. Niestety trudności finansowe monarchy oraz niestabilna sytuacja polityczna uniemożliwiły realizacje zamówionych projektów. W roku 1767 spłonęło południowe skrzydło, które odbudowano wg projektu Fontany, urządzając w nowych wnętrzach tzw. Schody Wielkie i Sale Gwardii Koronnej. Odrestaurowano również Pokój Marmurowy. Po śmierci Fontany, jego stanowisko objął Domenico Merlini, pod którego nadzorem powstał Apartament Królewski, Pokój Audiencjonalny i Sala Prospektowa, czy nowa Sala Tronowa. Kolejno powstała również Biblioteka, mieszcząca księgozbiór królewski liczący 16 tysięcy woluminów. W 1776 roku król zakupił 🔗 Pałac pod Blachą, którego nadbudowane północne skrzydło, miało połączenie z główną salą biblioteczną.

W czasach Stanisława Augusta, Zamek był świadkiem wielu historycznych wydarzeń. Najznamienitsze w nich miało miejsce 3 maja 1791 roku w Sali Senatorskiej, gdy Sejm Wielki uchwalił pierwszą w Europie Konstytucję.

Król opuścił zamek po swojej abdykacji w styczniu 1795 roku, a Polska na kolejne 123 lata zniknęła z map Europy, podzielona i zajęta przez Prusy, Austrię i Rosję.

Wiek XIX i XX

W pierwszej połowie XIX wieku Zamek był traktowany jako gmach urzędowy kolejnych zaborców. W 1806 przebywał tu cesarz Napoleon, który w 1807 roku podjął decyzję o utworzeniu Księstwa Warszawskiego (1807-1815). Po upadku powstania listopadowego (1831) Zamek stał się rezydencją carskich namiestników. Niszczona ślady polskości poprzez między innymi rozebranie dekoracji Sali Marmurowej i likwidację Sali Senatorskiej. Z okresu Królestwa Polskiego (1815-1832) pochodzą kolejne plany przebudowy, w tym powstałe w latach 1818-21 wg projektu Jakuba Kubickiego tzw.  Arkady Kubickiego tworzące szeroki taras od strony fasady saskie.

Także w XIX wieku Zamek był świadkiem wielu wydarzeń historycznych, w 1831 uchwalono w nim detronizację cara Mikołaja I, a w 1863 roku wojska carskie bezwzględnie tłumiły społeczne manifestacje po wybuchu powstania styczniowego.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Zamek ponownie stał się gmachem reprezentacyjnym, od 1920 roku stanowił siedzibę Naczelnika Państwa, a od 1926 prezydenta Rzeczpospolitej.

II Wojna Światowa przypieczętowała los Zamku. We wrześniu 1939 roku, bomby spadły na Salę Wielką, runął sufit z malowidłem Bacciarellego. Pożar zniszczył dachy zamkowe. Historycy sztuki, architekci, pracownicy Zamku ratowali z niego wszystko co można było uratować. Po zajęciu Warszawy Niemcy rozpoczęli grabież dzieł sztuki, demontując posadzki, zabierając rzeźby, wykorzystując do tego setki zmuszanych do pracy Żydów. Nieliczne elementy wyposażenia pozwolono zachować polskiej ekipie pracującej pod okiem profesora Stanisława Lorenza, którzy przy ponad 20 stopniowym mrozie wymontowywali z Zamku wszystko co można było ocalić. W ciągu 3 tygodni do piwnic 🔗 Muzeum Narodowego przewieziono blisko 80% ostatnich reliktów świetności Zamku. Pośpiech był wymagany, gdyż już 4 września 1939 w Berlinie, Adolf Hitler wydał na Zamek wyrok. Rozpoczęło się wielkie wiercenie tysięcy otworów w murach Zamku, który miał zostać wysadzony w powietrze. Ostateczne wyrok wykonano w czasie powstania warszawskiego między 8-13 września 1944 roku.

Odbudowa Zamku Królewskiego w Warszawie

Niewiele pozostało po zniszczeniach z 1944 roku – przyziemia, dolna część Wieży Grodzkiej, Budynek Biblioteki Królewskiej i Arkady Kubickiego. Już 1949 roku Sejm Ustawodawczy podjął uchwałę o odbudowie Zamku Królewskiego, choć ze względu na ograniczenia finansowe i inne priorytety władzy komunistycznej nie było na to szans. Generalnie władza ludowa była przeciwna rekonstrukcji dawnej siedziby królów polskich, w związku z czym wielokrotnie odkładano i przerywano prace projektowe. Dopiero w styczniu 1971, wykorzystując przełom polityczny w Polsce, udało się grupie skupionej wokół dyrektora Muzeum Narodowego Stanisława Lorentza doprowadzić do podjęcia decyzji o odbudowie Zamku.

Projektanci, pod kierunkiem Jana Bogusławskiego, mieli za zadanie odtworzyć bryłę gmachu i układ przestrzenny jego wnętrz w kształcie z 1939 roku, z wykorzystaniem wszystkich zachowanych i uratowanych elementów. Bryła Zamku była gotowa już w 1974 roku, jednak wnętrza rekonstruowano przez kolejne 10 lat. Zamek otwarto dla publiczności 31 sierpnia 1984 roku. Zgodnie z postulatem Stanisława Lorentza prace były finansowane całkowicie ze składek społecznych, zebranych przez Polaków zamieszkałych w kraju i za granicą, nie biorąc ani złotówki z budżetu państwa.

W 1980 roku Zamek Królewski wraz ze Starym Miastem został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

🚶🏻‍♀️Wizyta

Zwiedzania Zamku Królewskiego w Warszawie wiedzie ścieżką nazwaną Trasą Królewską. Prowadzi ona od najbardziej reprezentacyjnych pomieszczeń I piętra do oryginalnych piwnic zamkowych.

I piętro podzielone jest na 5 części. Największą z nich zajmuje znajdujący się w północnym skrzydle Apartament Wielki. W tym zespole pomieszczeń, znajduje się m.in. Sala Rady, gdzie swoje stałe posiedzenia odbywał pierwszy stały rząd w Polsce, czy też olśniewająca Sala Wielka, zwana też balową, w której do dziś świętowane są ważne uroczystości z udziałem najwyższych dostojników państwowych. To sufit Sali balowej zdobi zrekonstruowany plafon Bacciarellego „Rozwikłanie chaosu” którego oryginał zniszczyły pierwsze bomby spadające na Zamek 17 września 1939 roku. Apartament Wielki zamyka olśniewający przedpokój, nazywany Pokojem Marmurowym przyozdobiony portretami 22 królów polskich.

Przechodząc dalej docieramy do znajdującego się w skrzydle południowym Apartamentu Królewskiego. To tu znajduje się Pokój Żółty, do którego król Stanisław August Poniatowski zapraszał poetów, pisarzy i uczonych na słynne obiady czwartkowe. Ponadto zobaczymy też odtworzony Gabinet Króla oraz jego Pokój Sypialny. Na uwagę z pewnością zasługuje narożny pokój skrzydła południowego nazwany Salą Canaletta. Jego wnętrze, zostało w całości zaprojektowane dla wypełniających je obrazów weneckiego artysty Bernarda Bellotta zwanego Canalettem. Te niezwykłe obrazy, stanowią jedno z najcenniejszych źródłem wiedzy dla architektów odtwarzających budowle powojennej Warszawy.

Dalsza część zwiedzania prowadzi przez Apartamenty Księcia Stanisława. Początkowo mieszkał w nich bratanek króla, syn Kazimierza Poniatowskiego, później Maria Augusta z dynastii Wettinów, a w latach 1927-1938 prezydent Rzeczpospolitej Ignacy Mościcki.

Ze względu no to, że zamek królewski był nie tylko siedzibą dworu, ale też gmachem publicznym to w kolejnej jego części znalazły się imponujące Sale Sejmowe. Tu najwspanialszym z pomieszczeń jest Sala Senatorska w której uchwalono Konstytucję 3 maja 1791 roku.

I piętro domykają Pokoje Królewiczowskie, używane przez synów królewskich. Składają się one z trzech pokojów i galerii.

Część Parteru Zamku stanowią pomieszczenia o charakterze pomocniczym, znajdowały się tu mieszkania dworskie, ale też w XVI wieku obradował tu sejm polsko-litewski. Dziś przejdziemy tu przez galerie Lanckorońskich, galerię malarstwa i rzeźby.

Ostatni odcinek trasy wiedzie przez piwnice, które w znacznej mierze przetrwały wojnę. Prócz szatni, znajdują się tu również ekspozycje, ulokowane w piwnicach Studziennej i Więziennej, ulokowane pod Wieżą Grodzką.

✔ Planer

• Kasy 🆓 znajdują się przy wejściu od strony trasy W-Z, przy Bramie Grodzkiej 🏰. Polecamy zapoznać się z niniejszą 🌐 makietą interaktywną, która z pewnością ułatwi orientację. Bilety można też kupić 🌐 online na określoną godzinę ⌛zwiedzania.
• W środy zwiedzanie Trasy Królewskiej jest darmowe 🆓, jest to jedyna trasa dostępna tego dnia.
• Do biletu warto dokupić audioprzewodnik 📳.
• Zwiedzanie jest bezpłatne m.in. dla dzieci do lat 7 oraz dla posiadaczy Kraty Polaka. Za 1 zł kupią bilety dzieci w wieku 7-16 lat. Ponadto występuje szereg ulg, z którym można się zapoznać na 🌐 stronie muzeum.