📖 Intro
Watykan, to niezwykłe najmniejsze państwo-miasto na świecie. Zajmuje powierzchnię nieprzekraczającą pół kilometra kwadratowego, a zamieszkuje go niecały tysiąc mieszkańców. Jest monarchią absolutną, na której czele stoi głowa kościoła katolickiego Papież. Państwo posiada własną walutę, pocztę, stację kolejową, a nawet gazetę i telewizję. Językiem urzędowym jest tu od wieków łacina. Watykan, posiada również formację wojskową – Gwardię Szwajcarską, która nieprzerwanie służy papieżom od 1506 roku. To właśnie wówczas 150 najemników przybyło ze Szwajcarii, aby zapewniać ochronę papieżowi Juliuszowi II i jego następcom. Swoje oddanie udowodnili zaledwie 20 lat później, podczas tzw. „splądrowania Rzymu”, gdy 147 gwardzistów straciło życie. Dla uczczenia ich pamięci, w rocznicę tych wydarzeń – 6 maja, zaprzysięgani są nowi członkowie Gwardii. Do formacji mogą kandydować wyłącznie niezamężni katolicy ze Szwajcarii, w wieku 19–30 lat, którzy wcześniej odbyli służbę wojskową w swoim kraju. Dodatkowym wymogiem jest minimalny wzrost – 174 cm. Obecnie Gwardia Szwajcarska liczy 135 żołnierzy.
Watykańskie wzgórze w dalekiej przeszłości uznawano za miejsce niezwykłe. Przyciągało ono wróżbitów i magów, którzy przepowiadali z niego przyszłość, na przykład odczytując ją z lotu ptaków. Stąd też część badaczy wiąże pochodzenie nazwy wzgórza od łacińskiego słowa „Vaticinor” oznaczającego prorokowanie, przepowiadanie.
Pierwsi Chrześcijanie
Dla katolików wzgórze stało się miejscem świętym w I wieku n.e., gdy przelana została na nim krew męczenników w cyrku Nerona. Był to olbrzymi hipodrom budowany od 40 roku n.e. przez cesarza Kaligulę, a ukończony około dwadzieścia lat później, przez Nerona. Centralną ozdobą cyrku był pozbawiony hieroglifów obelisk, który nie bez trudu, w całości przetransportowano z Aleksandrii. Tam, od czasów Oktawiana Augusta, stał na Forum Juliańskim. To ten sam obelisk, który widzimy dziś na osi placu. Choć został przesunięty i oczyszczony z pogańskiego kultu, za sprawą błogosławieństwa papieża Sykstusa V i umieszczonej w nim relikwii Krzyża Świętego. Od przeszło 2000 lat jest niemym świadkiem historii tego miejsca.
Chrześcijanie znaleźli się na krwawej arenie cyrku Nerona około 64 roku, gdy obarczono ich winą za Wielki Pożar Rzymu. Wśród ofiar był pierwszy biskup Rzymu święty Piotr Apostoł. Został on ukrzyżowany w pobliżu cyrku. Powieszono go głową w dół na jego własną prośbę, ponieważ uważał się za niegodnego umrzeć w taki sam sposób jak Jezus. Pochowana go w ubogiej nekropolii, po drugiej stronie Via Cornelia, drogi biegnącej wzdłuż cyrku. To miejsce odpowiada dzisiejszej południowej części bazyliki. Kres prześladowaniom chrześcijan położył dopiero cesarza Konstantyn Wielki, po zwycięskiej bitwie przy moście Mulwijskim 28 października 312 roku. W przekazach z tej bitwy pojawił się opis cudu, znaku krzyża na niebie i głosie, który miał usłyszeć Konstantyn, ze słowami „pod tym znakiem zwyciężysz”. To oczywiście legenda, choć faktem jest, że zwycięstwu pomogła natura i zarwany most pontonowy, który nie wytrzymał natłoku wojsk Maksencjusza. Faktem jest również, późniejsze nawrócenia się Konstantyna Wielkiego i ufundowanie pierwszej bazyliki cmentarnej nad grobem apostoła.
Choć pielgrzymki do grobu świętego Piotra rozpoczęły się wkrótce po jego śmierci. To od IV wieku do miasta zaczęły napływać nieustanne, fale ludzi. Pomimo że wyprawa była niebezpieczna, długa i wyczerpująca, wiernych to nie zniechęcało, a ich liczba rosła. W ten sposób narodziła się w Rzymie kultura pielgrzymkowa. Wokół bazyliki zaczęły powstawać przytułki, schroniska, ale też kramy i gospody.
Chrześcijańskie dziedzictwo nadawało szczególnego znaczenia Rzymowi, zwłaszcza w obliczu przeniesienia stolicy Cesarstwa Rzymskiego do Konstantynopola. Kolejni papieże i biskupi Rzymu coraz bardziej bronili dogmatu, że to Watykan jest „Skałą”, na której Jezus nakazał zbudować swój Kościół. Tu był grób Świętego Piotra, tu było miejsce uświęcone krwią chrześcijańskich męczenników.
Stara Bazylika
Nazwana w późniejszym czasie „starą” – Bazylika świętego Piotra powstała między 319, a 333 rokiem. Miała ponad 103 metry długości i 64 szerokości. Podobna była zjawiskowo piękna. Jej wejście poprzedzone było schodami, po których należało wchodzić na kolanach, trzymając w dłoniach świece. W atrium, czyli dziedzińcu otoczonym kolumnadą, rosły egzotyczne rośliny, symbolizujące raj ziemski, a sama bazylika stanowiła raj niebiański. W centralnej jego części znajdowała się fontanna, z wodą służącą do rytualnego obmywania się przed wejściem do środka bazylki. Wewnątrz pochowana była większość papieży od czasów św. Piotra po XV wiek.
Bazylika popadła w ruinę w czasach tzw. „niewoli Awiniońskiej”. Doszło wówczas do konfliktu papiestwa z królem francuskim, w konsekwencji którego siedmiu kolejnych papieży, między rokiem 1309, a 1376 roku opuściło Rzym na rzecz Awinionu. W połowie XV wieku, zaczęły powstawać plany naprawy, rozbudowy bazyliki. Nie doszły on jednak do skutku, a decyzję o zburzeniu starej bazyliki i wybudowaniu nowej, mającej stać się symbolem potęgi kościoła i Rzymu podjął Juliusz II. Kamień węgielny pod jej budowę położył papież osobiście 18 kwietnia 1506 roku.
Bazylika
Rolę jej pierwszego architekta pełnił Donato Bramante. Jednak zarówno papież jak i architekt mieli świadomość, że to monumentalne dzieło będzie udziałem, kilku pokoleń. Wśród kolejnych wybitnych architektów, którzy uczestniczyli przy budowie byli między innym Michał Anioł, Rafael Santi, Giacomo della Porta. Otwarcie i poświęcenie Bazyliki Świętego Piotra przypadło w udziale papieżowi Urbanowi VIII Barberini 18 listopada 1626 roku.
Przez wieki była największą świątynią na świecie. Dziś jest drugą, po Bazylice Matki Bożej Królowej Pokoju w Jamusukro, administracyjnej stolicy Wybrzeża Kości Słoniowej. Jej powierzchnia zajmuje około 22 tysiące metrów kwadratowych, długość wraz z przedsionkiem liczy aż 211,5 metra , a w jej wnętrzu może pomieścić się, aż 60 tysięcy wiernych. Dla porównania z innymi słynnymi obiektami sakralnymi na świecie, na posadzce świątyni znajdują się marmurowe tablice, pokazujące w którym miejscu kończyłyby się one, gdyby były ustawione na niej.
Jej fasada zaprojektował i zbudował Carlo Maderno, w 1612 roku. Początkowo uznana ją jednak za zbyt szeroką i przysadzistą oraz zarzucono, że zasłania kopułę. Dlatego jeszcze sam Maderno zaproponował i zaprojektował dodanie dwóch wież, domykających konstrukcję. Niestety wkrótce zmarł i nie doczekał się ich realizacji. Z wieżami pojawił się kolejny problem, wynikający z niestabilności gruntu, na którym przez wieki znajdowały się nekropolie. Ich budowa, zaczęła powodować pojawianie się pęknięć na fasadzie. W efekcie dwie boczne dzwonnice zakończono budować dużo szybciej, a 1790 Giuseppe Valdier umieścił na nich zegary.
Na belkowaniu nad wejściem widnieje łacińska inskrypcja „IN HONOREM PRINCIPIS APOST PAVLVS V BVRGHESIVS ROMANVS PONT MAX AN MDCXII PONT VII” („NA CZEŚĆ KSIĘCIA APOSTOŁÓW PAWEŁ V BORGHESE, PAPIEŻ, W ROKU 1612, SIÓDMYM SWEGO PONTYFIKATU”.). Poniżej znajduje się dziewięć balkonów. Centralny z nich to Loża Błogosławieństw, z której udzielane jest błogosławieństwo nowowybranego papieża „Urbi et Orbi” – „Miastu i Światu”. Na samej górze ustawiono 13 posągów, przedstawiających Jezusa, Jana Chrzciciela i Apostołów, z wyjątkiem Św Piotra i Judasza.
Do bazyliki prowadzi pięcioro drzwi. Skrajne to Brama Śmierci, nazywana tak od tradycji wyprowadzania tędy procesji pogrzebowych. Kolejne to Brama Dobra i Zła, centralne to Drzwi Filarete, najstarsze, przeniesione ze starej Bazyliki. Dalej znajduje się Brama Sakramentów i ostatnie to Drzwi Święte, które otwierane są raz na 25 lat, gdy ogłaszany jest Rok Święty. To czas szczególnej łaski dla wiernych. Rok Święty ustanowił po raz pierwszy na rok 1500 papież Aleksander VI Borgia ich otwarcie nastąpiło w wigilię 1499 roku. Wówczas były one dodatkowo zamurowywane, co nadawało im symboliki, grube mury miały bowiem oznaczać grzechy ludzkie, które wyburzane prowadzą do oczyszczenia.
Plac Świętego Piotra
To największa scena barokowego teatru Watykanu. Jego monumentalna konstrukcja, którą możemy dziś podziwiać, powstała już po zakończeniu budowy drugiej Bazyliki. Jest dziełem Gian Lorenza Berniniego, który pracował na zlecenie papieża Aleksandra VII Chigi, w latach 1656-1667.
Plac ma kształt elipsy o szerokości 240 metrów i długości 340 metrów. Ten niezwykle popularny kształt w baroku, pozwalał jednocześnie optycznie zwęzić przysadzistą fasadę. Bernini planował by mógł on pomieścić 100-tysięczny tłum, dziś wiemy, że pomieści nawet 3 razy tyle.
Plac zdobią dwie, czterorzędowe kolumnada składająca się z 284 kolumn i 88 filarów. Kolumny nie są równe, przednia jest nieco szersza. Tym samym spoglądając na plac, nie jesteśmy w stanie ich dokładnie policzyć. Bernini mistrzosko bawi się z nami perspektywą, choć wymagało to od niego sporo pracy i wytrwałości. Zwłaszcza, że gdy projektował plac widok ograniczała mu istniejąca zabudowa.
Bernini opisywał swoją kolumnadę jako symbol matczynych ramion Kościoła, które otwierają się, by przyjąć i otoczyć wiernych. Ponoć w planach była jeszcze trzecia kolumnada domykająca plac, niczym dłonie złożone w modlitwie.
Na szczycie kolumnady ustawiono 140 trzymetrowych posągów biskupów, świętych i męczenników. Bernini nie wykonał ich osobiście, lecz powstały one według jego projektu, a do ich wykonania zatrudnił swoich uczniów i współpracowników. Posągi na kolumnadzie są o połowe niższe od tych, które znajdują się na fasadzie bazyliki.
Pośrodku placu stoi, wspomniany wcześniej, obelisk z cyrku Nerona. Został on przesunięty na obecne miejsce w 1586 roku z rozkazu Sykstusa V, który zlecił to arcytrudne zadanie znakomitemu architektowi Domenico Fontanie. Bernini wykorzystał obelisk do wyznaczenia punktu środka swojej elipsy.
Symetrycznie względem obelisku, po obu stronach placu, znajdują się dwie fontanny. Pierwotnie na placu była tylko jedna, zbudowana w 1490 roku z inicjatywy papieża Innocentego VIII. 120 lat później podczas przebudowy placu architekt Carlo Maderno, odwrócił górną misę fontanny. W ten sposób, z jednej strony kształtem nawiązał do kopuły, czy też kapelusza kardynalskiego, z drugiej strony uzyskał wzbijający się na 8 metrów strumień wody. Dziś z powodu konieczności oszczędzania wody, nie jest to już jednak możliwe do ujrzenia. Druga fontanna, nazywana Fontanną Czterech Papieży, jest jej kopią i dziełem Berniniego. Obie różnią się drobnymi szczegółami, m.in. herbami papieży.
W latach 1724 – 1730 plac został wybrukowany czarnym bazaltem wydobytym z kamieniołomów w okolicach Castelli Romani, w pobliżu Rzymu.
W każdą niedzielę o godz. 12.00 na placu gromadzą się wierni by pomodlić się na „Anioł Pański” wraz z papieżem. Można go wówczas zobaczyć w oknie części rezydencjonalnej (po prawej stronie). W środy zaś odbywa się audiencja generalna, na którą trzeba mieć specjalne, bezpłatne bilety.
🎫 Bilety online & ⏰ Godziny Otwarcia
