European Ribbon

📖 Intro

Rzym, czyli stolica i największe miasto Włoch. Wieczne miasto, którego historia sięga blisko trzech tysięcy lat. Zbudowane z warstw, nadbudowywanych jedne na drugich. To kolejna stolica Europy położona na siedmiu wzgórzach, choć poprawniej należałoby rzec, że to pierwsza z nich. W starożytności był najpotężniejszy – od niego wzięło nazwę rozciągające się na całą Europę, a nawet dalej, Cesarstwo Rzymskie.

Odkrywanie Rzymu to prawdziwa przyjemność, choć wymagające wyzwanie. To miasto, które dostarcza wielu niezapomnianych wrażeń i satysfakcji. Nie ma jednego, jedynego sposobu na jego zwiedzanie, bo każda ścieżka pozostawia niedosyt. Rzym jest ogromny, przepełniony dziedzictwem i kulturowym bogactwem. To także miasto, w którym coraz wyraźniej odczuwa się wpływ ocieplającego się klimatu. Jest duchowe i pielgrzymkowe, od wieków przyciągające turystów z całego świata. Dlatego też warto przygotować plan – choćby w zarysie – by dać sobie szansę odkrycia jego najcenniejszych perełek.

Przedstawiamy naszą propozycję poznania Rzymu. To nie przewodnik, lecz bardziej niezbędnik, który ma Was zachęcić do i wesprzeć w podróży. Tworzymy tu systematyzację faktów, umieszczamy kotwice w czasie i wydarzeniach, wzbogacamy o ciekawostki, miejsca, ludzi i legendy. Łączymy to wszystko w propozycje gotowych tras spacerowych, uzupełnionych o szczegółowe opisy wybranych atrakcji. Dołączamy także nasze autorskie filmy – tysiące obrazów, o których moglibyśmy pisać miesiącami. Gotowi? Zapraszamy do Rzymu.

Obraz Rzymu – jak rysował się na kartach historii

Królestwo

Rzymianie uwielbiają nawiązywać do boskich korzeni swojego miasta. Dlatego na licznych zabytkach znajdziemy ślady „uwiarygadniające” opowieść o legendarnych założycielach – bliźniakach Romulusie i Remusie. Historia ta sięga jednak jeszcze głębiej, do oblężenia Troi, z której uciekł dzielny Eneasz. Po licznych przygodach dotarł on do Italii, gdzie osiedlił się w pobliżu miejsca, gdzie miał powstać Rzym, zakładając dynastię królewską, której potomkami byli mistyczni bliźniacy.

Romulus i Remus przyszli na świat mimo starań ich wuja, króla Aumulusa, który, by zabezpieczyć swoje prawa do tronu, zgładził wszystkich męskich potomków rodu. Chłopcy byli synami jego bratanicy, Rei Sylwii, którą zmuszono do złożenia ślubów westalskich. Pomimo tego, uwiedziona przez boga Marsa, urodziła chłopców. Rozwścieczony król nakazał utopić dzieci w Tybrze, lecz kosz z niemowlętami utknął w zaroślach, ratując je od śmierci. Odnalazła je wilczyca i wykarmiła własną piersią. Oczywiście, nie mamy pewności, czy była to rzeczywiście wilczyca – określenie to stosowano także do prostytutek, które mogły być również karmiącymi matkami. Ostatecznie bliźniacy trafili pod opiekę ubogiego wieśniaka.

Dalsza część legendy opowiada o odkryciu ich królewskiego pochodzenia, odzyskaniu tronu przez ich dziadka i najważniejszej decyzji – założeniu miasta na wzgórzu Palatyn. Bracia nie potrafili jednak zgodzić się, który z nich ma zostać królem. Zwrócili się więc o znak do bogów – królem miał zostać ten, kto pierwszy zobaczy sępy. Remus dostrzegł je wcześniej, lecz Romulus zobaczył ich więcej, uznając to za zwycięstwo. W rezultacie bracia rozpoczęli budowę dwóch osobnych miast. W trakcie prac doszło między nimi do konfliktu, w wyniku którego Remus zginął. Tak oto w 753 roku p.n.e. Romulus został pierwszym królem miasta nazwanego jego imieniem – Roma.

Po Romulusie na tronie Rzymu zasiadło jeszcze sześciu królów. Za ich panowania Rzym rozwinął się z niewielkiej osady w potężne, ufortyfikowane miasto. Królestwo upadło wraz z ostatnim królem, aroganckim Tarkwiniuszem Pysznym, którego rządy przypadały na lata 534-510 p.n.e. Były to ciężkie czasy dla Rzymian – Tarkwiniusz przejął władzę bezprawnie, rządził strachem i wzbudzał nienawiść. Ostatecznym ciosem była zbrodnia jego syna, który dopuścił się gwałtu na zamężnej Lukrecji. W odwecie zemstę poprzysiągł Lucjusz Juniusz Brutus, który zgładził całą dynastię, zyskując przydomek „Wyzwoliciel”.

Republika Rzymska

Kolejny, niezwykle spektakularny okres to trwająca do 27 roku p.n.e. republika. W ustroju tym najwyższą władzę sprawowali konsulowie – dwóch mężczyzn, którzy pełnili urząd jednocześnie, lecz jedynie przez rok, z licznymi ograniczeniami dotyczącymi ponownego objęcia funkcji. Istniał także senat, zgromadzenie liczące 600 osób, które debatowało nad ustawami i uchwalało prawo.

System ten początkowo świetnie się sprawdzał i był nowatorski, pozwalając Rzymowi rozwinąć się z miasta-państwa w potężne mocarstwo. Sukces republiki wielu przypisuje pojęciu „obywatelstwa”. Rzymianie podchodzili do tego nowatorsko – każde zwycięstwo zwiększało ich potęgę, a na zdobytych ziemiach osiedlali własnych obywateli. Mieszkańcy podbitych terenów byli wypędzani lub otrzymywali obywatelstwo rzymskie, jednak bez pełni praw, jednocześnie zachowując swoje. Z czasem mogli zdobywać ziemie i majątek, walcząc po stronie nowej ojczyzny, co dawało im szansę na odzyskanie lub podniesienie statusu, choć kosztem kolejnych podbitych ziem. W ten sposób nieustannie rosła liczba oddanych patriotów, a często dawni podbici sami stawali się najeźdźcami.

Brak zewnętrznych wrogów z czasem sprawił, że Republika Rzymska stała się ofiarą własnego sukcesu. Od połowy II wieku p.n.e. pogrążała się w wojnach domowych, gdyż system republikański okazał się niewystarczający do zarządzania tak rozległym imperium. Krótkie kadencje konsulów nie sprzyjały reformom ani działaniom wymagającym ciągłości. Tak oto republika doszła do kresu – gdy Juliusz Cezar, po serii burzliwych wydarzeń, przyjął tytuł dożywotniego dyktatora i rozpoczął reformy. Niestety, jego działania wkrótce przerwał spisek senatorów, którzy zamordowali go w słynny dzień id marcowych – 15 marca 44 roku p.n.e.

Cesarstwo Rzymskie

W ten sposób rozpoczęła się era cesarstwa, która trwała od 27 roku p.n.e. W ustroju tym najwyższą władzę sprawował cesarz, a przekazywanie władzy następowało najczęściej dziedzicznie w ramach dynastii. Pierwsza z nich – dynastia julijsko-klaudyjska – wywodziła się od samego Juliusza Cezara i trwała do 95 roku. Jej pierwszym prawowitym cesarzem był Gajusz Oktawiusz, który otrzymał od senatu tytuł „augusta”, czyli „wywyższonego przez bogów”. Ostatnim cesarzem sprawującym władzę nad całym imperium był Teodozjusz I Wielki, po którego śmierci w 395 roku nastąpił podział na część wschodniorzymską ze stolicą w Konstantynopolu oraz część zachodniorzymską ze stolicą w Mediolanie, a od 404 roku w Rawennie. Od tego momentu znaczenie Rzymu zaczęło stopniowo maleć.

W V wieku miasto najechali Wizygoci, a za symboliczną datę upadku Cesarstwa Rzymskiego przyjmuje się 4 września 476 roku.

Wiele wydarzeń z okresu cesarstwa pozostawiło swoje ślady w Rzymie, dlatego przy opisie poszczególnych atrakcji zagłębimy się w szczegóły. Warto wspomnieć choćby o wielkim pożarze Rzymu, który miał miejsce za panowania Nerona w 64 roku. Cesarz ten zasłynął z budowy legendarnego Złotego Domu, który do dziś budzi zachwyt i rozpala wyobraźnię dzięki opisom dawnych kronikarzy, a także z igrzysk, które wzbudzały zarówno podziw, jak i grozę.

Zwrócimy również uwagę na cesarza Konstantyna, który w IV wieku ujrzał na niebie znak krzyża i zaprzestał prześladowań chrześcijan, a nawet sam się nawrócił. To właśnie dzięki niemu chrześcijanie zawdzięczają budowę pierwszej bazyliki nad grobem świętego Piotra w Watykanie. W 330 roku Konstantyn przeniósł stolicę Cesarstwa Rzymskiego do Konstantynopola.

Średniowiecze

W średniowieczu Rzym wielokrotnie zmieniał władców. W połowie VIII wieku stał się stolicą Państwa Kościelnego i siedzibą papieży, choć ich wpływy w mieście były zmienne. Po upływie tysiąca lat od upadku cesarstwa miasto wyludniło się i stało się niebezpieczne. Dawne świątynie i pałace popadały w ruinę, a na antycznych forach pasły się kozy i owce. W 1305 roku, z powodu narastających niepokojów i krwawych zamieszek, papież Klemens V, pochodzący z Francji, przeniósł siedzibę papieską do Awinionu. Tzw. „niewola awiniońska” objęła siedmiu kolejnych papieży i trwała do 1376 roku. To znacznie osłabiło Rzym i doprowadziło do tzw. wielkiej schizmy zachodniej w Kościele. Czyli sytuacji, gdy skonfliktowany, będący pod różnymi wpływami Kościół nie był w stanie wybrać jednego papieża, przez co momentami było ich dwóch, a nawet trzech jednocześnie. Dopiero w 1417 roku, podczas soboru w Konstancji i wyborze papieża Marcina V, zażegnano ten konflikt i papież powrócił ze swoją siedzibą do Rzymu.

Dramatyczne wydarzenia miały miejsce w 1527 roku, kiedy doszło do tzw. „złupienia Rzymu” (Sacco di Roma). Miasto zostało najechane przez żołnierzy walczących dla cesarza Karola V (Karola I Habsburga), króla Hiszpanii. Armia licząca 34 tysiące żołnierzy, w większości Niemców i Hiszpanów, oraz najemników domagających się zaległego żołdu, zbuntowała się i ruszyła na Rzym w celu jego zajęcia i splądrowania. Miasto bronione było jedynie przez starożytne mury i zaledwie 5000 żołnierzy.

Prawie wszyscy obrońcy zginęli, a Rzym przez osiem miesięcy był grabiony i niszczony. Okupacja stolicy Państwa Kościelnego miała tragiczne skutki. Miasto zostało złupione, zniszczone i znacznie wyludnione – zginęło blisko 12 tysięcy mieszkańców, a późniejsza epidemia zmniejszyła ich liczbę z 55 tysięcy do 10 tysięcy. Odtworzenie populacji zajęło blisko 40 lat.

Niemieccy żołnierze, powołujący się na luterańskie tezy, z zapałem niszczyli katolickie świątynie i relikwie. Okupanci opuścili miasto dopiero, gdy zabrakło żywności i nie było już czego łupić.

Sacco di Roma uznano za symboliczny koniec włoskiego renesansu, który na długi czas zahamował rozwój kultury w tej części kraju.

Historia nowożytna

W historii nowożytnej zatrzymamy się na XIX wieku. W jego początkowych latach, w okresie 1809-1814, Napoleon włączył Państwo Kościelne, a zatem również Rzym, do Francji. Po klęsce Napoleona Kongres Wiedeński przywrócił te włoskie terytoria pod władzę papieży.

Półwysep Apeniński tworzył wówczas mozaikę większych i mniejszych państw, często rządzonych przez członków bocznych linii Habsburgów i Burbonów. W centralnej części znajdowało się Państwo Kościelne, na północy Królestwo Sardynii (zwane również Piemontem), a na południu Królestwo Obojga Sycylii. Władcą Piemontu, będącego monarchią konstytucyjną, był przyszły pierwszy król zjednoczonych Włoch – Wiktor Emanuel II z dynastii sabaudzkiej. To właśnie pod jego przewodnictwem Włosi wystąpili podczas Wiosny Ludów przeciwko Austrii, która kontrolowała północno-wschodnią część Włoch. Ruch na rzecz zjednoczenia kraju, rozpoczęty w połowie XIX wieku, nazywany był risorgimento, a jego działania doprowadziły w marcu 1861 roku do powstania Królestwa Włoch.

Jeśli zaś chodzi o Państwo Kościelne to przestało ono istnieć dopiero w 1870 roku, po 1114 latach, finalizując proces zjednoczenia Włoch i ustanawiając Rzym stolicą kraju. W 1929 roku zawarto porozumienie między papieżem a ówczesnym premierem Włoch Benitem Mussolinim, które powołało do życia niezależne państwo Watykan.